Post zajmuje w prawosławiu szczególne miejsce jako jedna z podstawowych form umartwienia i nawrócenia. Praktykowany od najdawniejszych czasów, ma na celu oczyszczenie ciała i ducha, pogłębienie modlitwy oraz przygotowanie wiernych do najważniejszych świąt życia Kościoła. W układzie liturgicznym Cerkwi post stanowi nie tylko wyrzeczenie się potraw mięsnych czy nabiału, lecz także czas intensywnej pracy nad sobą i zacieśniania relacji ze wspólnotą wiernych.
Znaczenie postu w prawosławiu
Post w tradycji prawosławnej pozostaje jednym z filarów życia duchowego. Jego rola wykracza poza prostą rezygnację z określonych pokarmów – to przede wszystkim droga do wewnętrznej przemiany. Dzięki kanonowi postnemu wierni uczą się dyscypliny, wyrzeczenia oraz wrażliwości na potrzeby bliźnich.
Aspekt duchowy
- Wzmacnianie modlitwy i kontemplacji – post stwarza przestrzeń, w której łatwiej skupić umysł na relacji z Bogiem.
- Pokuta i skrucha – świadome przyjęcie wyrzeczenia jest wyrazem żałoby za grzechy i pragnienia poprawy.
- Oczyszczenie serca – poprzez wyrzeczenie się luksusów człowiek zbliża się do prawdziwej istoty chrześcijaństwa.
Aspekt społeczny
- Wspólnota – wspólne dzielenie się potrawami postnymi umacnia więzi między parafianami.
- Jałmużna – post idzie w parze z troską o najuboższych, co sprzyja budowaniu postawy miłosierdzia.
- Świadectwo – praktykujący post prawosławny ukazuje światu wartość odrodzenia duchowego.
Główne okresy postne w Kościele prawosławnym
W ciągu roku liturgicznego wyróżnia się kilka kluczowych postów, które wymagają od wiernych różnego stopnia wyrzeczeń i zaangażowania. Najważniejsze z nich to:
- Wielki Post przed Świętami Paschy.
- Post Apostolski (Świętych Apostołów Piotra i Pawła).
- Post Przednarodzenia Pańskiego (Adwent).
- Post Zaśnięcia Matki Bożej.
- Środowe i piątkowe posty tygodniowe.
Wielki Post
Jest to najdłuższy i najbardziej wymagający okres postny, trwający siedem tygodni przed Paschą. Składa się z:
- Czystego Poniedziałku – symbolicznego rozpoczęcia drogi krzyżowej.
- Ciężkiej restrykcji pokarmowej – wykluczenie mięsa, ryb (z wyjątkiem niektórych dni), produktów nabiałowych.
- Intensyfikacji liturgii – wieczorne kancjonały, czytania z Pisma Świętego.
Post Apostolski
Rozpoczyna się po Zielonych Świętach i trwa do święta św. Apostołów Piotra i Pawła. Jego długość jest ruchoma, ale zasady żywieniowe są łagodniejsze niż w Wielkim Poście – dopuszcza się spożycie ryb i wina w określone dni.
Post Przednarodzenia Pańskiego
Adwent w prawosławiu trwa czterdzieści dni i przygotowuje do pamiątki Bożego Narodzenia. Zaczyna się 28 listopada i obejmuje surowsze dni (środa i piątek) oraz dni dopuszczające ryby i wino.
Post Zaśnięcia Matki Bożej
Trwa od 1 do 14 sierpnia i jest poświęcony Matce Bożej. Jest to okres umiarkowanego wyrzeczenia, z ograniczeniem mięsa i nabiału, ale często z możliwością spożywania ryb.
Zasady i praktyki związane z postem
Przestrzeganie postu w Cerkwi prawosławnej opiera się na tradycji oraz ścisłych zaleceniach Ojców Kościoła. Poniżej przedstawiono najważniejsze wskazówki:
- Wstrzemięźliwość od mięsa, produktów mlecznych i jaj.
- Ograniczenie oleju i wina w wybrane dni.
- Codzienna spowiedź i udział w Liturgii.
- Intensyfikacja modlitwy prywatnej i wspólnotowej.
- Jałmużna i uczynki miłosierdzia.
Przygotowanie duchowe
Wierni powinni rozpocząć post od przyjęcia sakramentu pokuty. Poprzez wyznanie grzechów zyskują łaskę Bożą, która wspiera ich w trudzie wyrzeczenia.
Dieta postna
Postne jadłospisy opierają się na produktach roślinnych, orzechach, nasionach oraz rybach w wyznaczonych dniach. Tradycyjne potrawy obejmują:
- Fasolkę po bretońsku z oliwą.
- Sojowe i grzybowe potrawy „mięsne”.
- Chleby i placki na oliwie.
- Kompoty i dary z owoców.
Rekomendacje dla zdrowia
Warto pamiętać, że post to nie głodzenie się, a mądre wyrzeczenie. Osoby chore, dzieci, kobiety w ciąży czy karmiące mogą stosować zasady indywidualnie, po konsultacji z duchownym i lekarzem. Kluczowe jest zachowanie równowagi pomiędzy dyscypliną a troską o organizm.
Praktyczne aspekty życia postnego
Życie postne obejmuje nie tylko kuchnię, lecz także codzienne postanowienia, które wspierają duchową przemianę:
- Plan modlitw – wyznaczenie stałych godzin na modlitwę i czytanie Pisma.
- Rezygnacja z rozrywek – ograniczenie telewizji, internetu, hałaśliwych spotkań.
- Dobra lektura – czytanie tekstów duchowych i pism Ojców Kościoła.
- Kontakt z kapłanem – regularne rozmowy i kierownictwo duchowe.
Budowanie nawyków
Dzięki wytrwałości post staje się okazją do wprowadzenia trwałych zmian w życiu codziennym. Wierni uczą się samokontroli, większej wrażliwości na potrzeby drugiego człowieka oraz harmonijnego rozwoju ciała i ducha.
Wspólnota parafialna
Wielką wartością prawosławia jest wspólnota. Organizowane podczas poszczególnych okresów postnych nabożeństwa, spotkania modlitewne i wspólne agapy umacniają więzi i zachęcają do wzajemnego wsparcia.
